ایران باستان : آفرینش نخستین در آیین مانوی

عرفان  مانوی ریشه در کیش گنوسی دارد و شناخت، خودآگاهی و خرد مهم‌ترین ویژگی کیش مانوی است. به همین سبب مانی جهان شناختی گسترده و ژرف داشت. جهان‌شناسی او هر چند با اساطیر در آمیخته بود، اما ساختار پیچیده و ژرفی داشت و متکی به اخترشناسی و دانش‌های دیگر بود. درنگاره مانوی همان اندازه که روح والاست، تن فاسد، اهریمنی، حقیر و پلشت است.

یکی از بارزترین باورهای  مانویان، باور به سمسارا - به معنی تناسخ - است، یعنی روان‌هایی که هنوز از رده نیوشایان به رده برگزیدگان ارتقا نیافته‌اند، محکومند آنقدر در دنیای مادی از جسمی به جسم دیگر منتقل شوند تا به مرحله برگزیدگی یا بالاتر برسند.

 ***

چکیده ی اسطوره آفرینش در آیین مانی دارای سه مرحله است :

آفرینش نخست: فراز آمدن مادر زندگی و هُرمَزدبَغ و اسارت هرمزدبغ.

آفرینش دوم: فراز آمدن دوستان روشنان، بام ایزد، مهر ایزد، نجات هرمزدبغ و به وجود آمدن کیهان.

آفرینش سوم: فراز آمدن نریسه ایزد، عیسای درخشان، دوشیزه ی روشنی، ستون روشنی، بهمن بزرگ، داور دادگر و واپسین ایزد.

*******

آفرینش نخست(اسارت هرمزدبغ) : 

پس از تازش اهریمن ، پدر بزرگی * بر آن می شود با اهریمن یا شهریار تاریکی بجنگد.پس ایزدی را فرا می خواند یا در واقع می آفریند که مادرِ زندگی ** نام دارد.او نیز به نوبه خود هرمزدبغ *** را می آفریند که تجلی نخستین انسان مینویی و نخستین جنگاور کیهان ِ روشنی است و پنچ فرزند به نام اَمَهرسِپَندان **** دارد.امهرپسندان در جنگ با جهان تاریکی شکست می خورند و هرمزدبغ آنها را رها می کند و خود بی هوش در ژرفای دوزخ  می افتد. نیروهای تاریکی سرمست از این پیروزی، به فرو بلعیدن پاره های نور آن پنج فرزند سرگرم شده، از اندیشه ی تازش دوباره باز می مانند.

بدین گونه، دوره آمیزش آغاز می شود.پاره ای از کیهان روشنی در چنگ نیروهای اهریمنی است. هرمزدبغ چون به هوش می آید ، خروش سر می دهد و مادر زندگی را به یاری فرا می خواند. مادر نیز چون این سخن را میشنود ، پدر زندگی را به یاری فرا می خواند تا مگر فرزند خویش را از چنگ نیروهای تاریکی برهاند. پدر زندگی نیز گروه دوم ایزدان را می آفریند و در نتیجه ، آفرینش دوم به انگیزه ی نجات هرمزدبغ آغاز می شود.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

* پدر بزرگی ( زُروان) : ایزد ایزدان و پدر همه ی هستی و شهریار بهشت روشنی.

** مادر زندگی: مادر هستی و زاینده هرمزدبغ

*** هرمزدبغ : فرزند مادر زندگی و در واقع پسر خدا، نماد انسان ازلی و روح دربند.

**** امهرسپندان : فرزندان هرمزدبغ که عبارتند از : فَروَهر ، باد ، روشنی، آب و آتش.

منبع : کتاب اسطوره افرینش در آیین مانی . نوشته دکتر ابوالقاسم اسماعیل پور. انتشارات کاروان.صفحه ی 73

پ. ن : من تنها بخشی از اعتقادات مانوی رو بیان می کنم.برای اطلاع بیشتر به کتابی که در بالا معرفی کردم مراجعه کنید.